Een verhaal uit de dagelijkse praktijk van Lian Gieles

"Ik word door een werkgever gevraagd om een bezoek te brengen aan een mevrouw en haar zoon Koen van 39 jaar die nog bij zijn ouders woont.

De partner/vader is overleden op 86-jarige leeftijd. De zoon werkt bij deze werkgever en is heel verdrietig, maar vooral ook onrustig.
De situatie is als volgt: meneer en mevrouw wonen al 40 jaar samen en hebben één zoon (Koen).
Ze hebben er nooit aan gedacht om te trouwen. Het is goed zo.
Toen meneer overleed bleek dat mevrouw geen erfgenaam was, omdat samenwoners niet elkaars erfgenamen kunnen zijn, behalve als er een testament opgesteld is waarbij de partner tot erfgenaam is benoemd. Vervolgens kan in een notarieel samenlevingscontract geregeld worden dat de samenwonende partner in aanmerking komt voor de hoge partnervrijstelling voor de erfbelasting 
(€ 650.913,-). Zoon Koen is nu dus enige erfgenaam. 

Er is weinig eigen geld, maar wel een huis met een kleine hypotheek. Dit huis staat op naam van de man. Het spaargeld, dat er is, wordt gebruikt voor de uitvaart. Doordat Koen, als zoon maar een vrijstelling van € 20.616,- heeft, moet hij € 40.000,- erfbelasting betalen. Bovendien blijkt dat mevrouw ook geen nabestaandenpensioen gaat ontvangen, omdat ze ook hier geen recht op heeft. 
Het is dus èn een flinke aderlating in de maandelijkse inkomsten. Het nabestaandenpensioen van meneer valt weg, èn er moet een heleboel erfbelasting betaald worden. Het geld is er niet.

Dit is geen fijne boodschap die ik hen moet gaan vertellen. Hoe pak ik dat aan? Ik kan ze alleen maar informeren over hoe de feiten zijn.
Wat ik wel kan doen is meedenken… Er is iemand die altijd de belastingaangifte doet. Een gepensioneerde belastingambtenaar. Koen heeft zijn telefoonnummer. Ik ga hem bellen, want ik ben benieuwd wat hij hiervan vindt en of hij wellicht toch meer weet waardoor het verhaal er iets gunstiger uit kan komen te zien voor moeder en Koen.
Als ik hem bel en vertel over de situatie en vraag of hij dit beseft heeft, zegt hij: ”ja, dat weet ik, maar ik hoefde alleen maar de inkomstenbelasting in te vullen.” Ik ben stomverbaasd over deze reactie. Hoe kan iemand zo weinig betrokken zijn…
Als hij deze mensen beter geïnformeerd had, had hij zoveel leed kunnen voorkomen.

Het enige dat ik nog kan doen is samen kijken naar waar het geld voor de erfbelasting vandaan kan komen. Het zal een lening op het huis moeten worden of wellicht verhuizen naar een kleiner huis. Mevrouw heeft er de leeftijd voor en als mevrouw zou komen te overlijden is het huis voor Koen veel te groot. Maar om dit nu aan te kaarten terwijl haar man net overleden is, vind ik wel wat snel. 
Naast deze financiële situatie die veel onrust met zich meebrengt, is mevrouw uiteraard ook heel verdrietig om het verlies van haar man. Ik informeer of ze steun heeft, bijvoorbeeld in de buurt. Koen zal binnenkort weer moeten gaan werken. Vindt ze het dan fijn om een kopje koffie bij de buren te gaan drinken? 
Oh nee, zegt ze : “ik heb niet veel contacten, ook niet in de buurt.” 
Dat maakt het voor mij wat gemakkelijker om aan te geven dat verhuizen naar een kleiner huis wellicht een optie is. Ze staat er niet afwijzend tegenover.
Ik geef aan dat het nu niet meteen nodig is, maar dat het wel een mogelijkheid zou kunnen zijn om de erfbelasting te kunnen betalen (desnoods na het vragen om uitstel, zodat er wat meer tijd is om te beslissen en eventueel te verkopen). Moeder en Koen gaan erover nadenken.

Als ik wegrijd bedenk ik me weer eens hoe belangrijk het is dat mensen op verschillende sleutelmomenten in hun leven (zoals verlies van werk, krijgen van kinderen, echtscheiding) nadenken over de gevolgen van hun keuzes in de toekomst en zelfs na hun overlijden.
Wat kunnen we als nabestaandenbegeleiders toch veel betekenen op dit gebied. Maar niet alleen wij. Ook boekhouders, accountants, notarissen, artsen en nog meer betrokken mensen die in een leven voorbijkomen zouden hier meer oog voor moeten hebben.
Wat hebben we toch een nuttig vak. Ook al zijn dit de soort bezoeken die me lang bijblijven, omdat ik, voor mijn gevoel, zo weinig kan betekenen. Toch krijg ik bij de volgende keer dat ik bij de familie kom een doosje lekkere bonbons als dank….
Het gaat blijkbaar niet altijd om de einduitkomst, die ik niet kan veranderen, maar ook om de manier waarop je er voor mensen kunt zijn.
Fijn dat er werkgevers bestaan die hier oog voor hebben. Koen gaat, met veel betrokkenheid, weer graag aan het werk.

Lian Gieles

Terra, Zorg in Rouw